ҚЫПШАҚ АТАУЫНЫҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ

Аннотация

Бұл мақала «қыпшақ» атауының шығу тарихын зерттеуге арналған. Қазақстан
территориясын мекендеген түркі тілдес ру-тайпалардың арасында қыпшақтардың қазақ
халқының қалыптасуы үдерісінде алатын орны айрықша және саяси тарихында да аса
маңызға ие болған бірден-бір мемлекет. Мақалада қыпшақ тайпаларының «қыпшақ»,
«половцы», «кумандар» және т.б әртүрлі атауларының шығу тегі нұсқалары
қарастырылады. Қыпшақ атауының пайда болуы туралы шетелдік және отандық
тарихшылар мен лингвистердің ұсынған тұжырымдары мен теорияларға ғылыми негізде
талдаулар жасалады. Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін тарихымыз жаңа бағыт алып,
көптеген зерттеулер жаңаша көзқарас тұрғысынан бағыт алуда. Солардың ішінде қазақ
халқының қалыптасуында ерекше рөл атқарған ру-тайпалар тарихы. Қазақстан
территориясын мекендеген көптеген тайпалық одақтар мен мемлекеттер еліміздің
түптамырының қалыптасуына үлкен әсерін тигізді. Сондай саяси бірлестіктің бірі – Қыпшақ
тайпасы және олар құрған Қыпшақ мемлекеті болды. Тарихи-географиялық аймақ Дешті
Қыпшақты мекендеп, түркі ру-тайпаларының арасында саяси жағынан қуатты, саны
жағынан көп болған Қыпшақтардың төл атауы «қыпшақ» этнонимінің шығу тарихын
зерттеу тек қана отандық тарихшылар емес, сонымен қатар шетелдік тарихшылар мен
лингвистердің назарын аудартты. Зерттеу мақаламызда «қыпшақ» атауының шығу тарихы
мен мағынасын қарастыру мақсат етілді. Қыпшақ атауының пайда болу тарихы, саяси
байланыстары туралы деректер қазақ тарихы үшін құнды болып табылады. Себебі тарихи
деректерге сүйенсек, қазақ атауының қалыптасуына қыпшақ этникалық тобы өз әсерін
тигізді. Оған себеп, қазақ тілі нақ осы қыпшақ тіл тобына жататындығы. Қыпшақ
мемлекеті құлағанымен, оның құрмындағы тайпалар өмір сүруін жалғастырды.